Kişiler ve şirketler menfaatleri gereği nasıl cehalet ve yanlış bilgi yayıyor? Menfaat gereği cehalet yayma bilimine agnotoloji deniyor. Türkiye'de yeni bir kavram olmasına rağmen birçok sektörde oldukça yaygın bir davranış. Son zamanlarda Prof. Dr. Funda ELMACIOĞLU'nun da gündeme getirdiği bir terim agnotoloji.
Prof. ELMACIOĞLU; ''Günümüzde medyada beslenme nedir bilmeyen birtakım hekim veya diğer meslek mensuplarının yaptığı, bir fikri yerleştirmek ve o fikri yayarak ondan faydalanmaya çalışmaktır. Yapılmak istenen, halkın yanlış bilgi doğrultusunda algı ve tercihlerinin değişmesidir. Algı yönetimi toplumların tercihlerini değiştirir, davranışlarını etkiler. Bu amaçla medyada popüler yazarlar, ünlü sanatçılar, kanaat önderleri bilerek kullanılıyor.'' diyor.
İşte agnotoloji...
Yanlış bilgiyi yayma çabası
1979'da sigara ve tütün şirketlerinin kullandığı gizli bir talimat gün yüzüne çıkmıştı. 1969'da Brown & Williamson tütün şirketinin kaleme aldığı Sigara ve Sağlık Önerileri başlıklı bu yazıda, sigara karşıtı kampanyaların üstesinden gelmek için büyük tütün şirketlerinin uyguladığı taktiklerden söz ediliyordu.
Buradaki önemli bölümlerden biri sigaranın kitlelere nasıl pazarlanması gerektiğini ele alıyordu: "Genel kamuoyunun kafasındaki olgusal gerçeklerle başa çıkmanın ve bu konuda ihtilaf yaratmanın en iyi yolu şüphe yaratmaktır."
Bu bilgilerin ortaya çıkması üzerine Stanford Üniversitesi'nden bilim tarihçisi Robert PROCTOR tütün şirketlerinin uygulamaları ve sigara içmenin kansere yol açıp açmadığı konusunda kafa karışıklığı yaratma girişimlerini araştırmaya başladı.
PROCTOR, tütün sanayisinin, tüketicilerin sigaranın zararlarını öğrenmesini istemediğini ve sigara içmenin sağlık üzerindeki zararlı etkileri konusundaki gerçekleri bulandırmak için milyarlar harcadıklarını ortaya koydu.
Bilgisizlik bilimi
PROCTOR, kasıtlı olarak cehalet yayma konusunun incelenmesini agnotoloji olarak adlandırdı. Yani agnotoloji, bilgisizlik bilimi demek.
Neoklasik Yunanca'da agnosis ‘bilgisizlik', ontoloji ise varlık felsefesi anlamına geliyor. Agnotoloji de ya bir ürünü satmak ya da çıkar elde etmek için kasıtlı olarak kafa karışıklığı ve yalan bilgi yaymanın incelenmesi oluyor.
"Güçlü sanayilerin kendi ürünlerini satmak için bilgisizliği nasıl teşvik edebileceğini araştırıyordum. Bilgisizlik güç sağlar ve agnotoloji de kasıtlı olarak yaratılan cehaletle ilgilenir. Agnotolojiye yoğunlaşınca gizli bilimin gizli dünyasını keşfettim ve tarihçilerin buna daha fazla ilgi göstermesi gerektiğini düşündüm."
Kurumlar tarafından dayatılan bir bilgisizlik hali
1969 talimatı ve tütün şirketlerinin kullandığı taktikler agnotoloji için ideal örnekler oldu. Proctor cehaletin sadece henüz öğrenilmemiş olanla ilgili olmadığını, aynı zamanda siyasi bir manevra, sizin bilgi sahibi olmanızı istemeyen güçlü kurumlar tarafından yaratılan bir bilgisizlik olduğunu vurguluyor.
Proctor bu alandaki çalışmalarını daha önce yapmış olsa da agnotoloji kelimesini 1995'te Berkeley Üniversitesi'nden dil bilimci Iain BOAL ile birlikte oluşturdu.
Yeni cehalet bilimi
Köklü bir cehalet döneminde yaşadığımızı ifade eden PROCTOR, bilginin ‘erişilebilir' olmasının o bilgiye ulaşıldığı anlamına gelmediğini hatırlatıyor. PROCTOR, siyasi ve felsefi konularda insanların bilgisinin çoğu zaman inanca, geleneğe ve daha çok propagandaya dayalı olduğunu belirtiyor.
Cehaletin yayılma koşullarını ise şöyle açıklıyor:
1. İnsanlar bir olguyu anlamadığında,
2. Ticari ya da siyasi nitelikli özel çıkar grupları bri konu hakkında kafa karışıklığı yaratmaya çalıştığında.
Kendi sonucunu çıkarmak
Bilgisizliği araştıran bir başka akademisyen Michigan Üniversitesi'nden David DUNNING.
DUNNING, bilgisizliğin yayılmasında internetin rolüne vurgu yapıyor. ''Burada herkes kendi başına uzman kesilir ve kasıtlı olarak cehalet yaymak isteyen güçlü çıkar gruplarının avı haline gelebilir.'' diye ekliyor.
Ancak DUNNING insanların kendi sonuçlarını çıkarma yeteneğini yitirmesinden değil, bunun çok kolay hale gelmesinden yakınıyor ve yanlış algıları düzeltmenin yolunun başkalarına danışmaktan geçtiğini söylüyor.
Taglar: #menfaat #cehalet #agnotoloji #pazarlama #kitleler #hile #kandırma #StanfordÜniversitesi #bilimtarihçisi #RobertProctor #bilgisizlikbilimi #Neoklasik #Yunanca #agnosis #bilgisizlik #ontoloji #varlıkfelsefesi #çıkar #BerkeleyÜniversitesi #anlamamak #meslekdışı #bilgininkaynağı
Haberi Yapan: Diyetisyen Dünyası Editörü
Tarih: 26.10.2018
Kaynak: BBC